مخمل بافی: یکی از صنایع دستی تزئینی و کاربردی ایران

منتشر شده در تاریخ ۱۰ مهر، ۱۴۰۳

مخمل بافی یکی از شاخص‌ترین صنایع دستی تزئینی و کاربردی ایران است که با استفاده از دستگاه نساجی سنتی بافته می‌شود. این هنر قدیمی، که پیشینه‌ای دیرینه در تاریخ ایران دارد، همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای صنایع دستی شناخته می‌شود. مخمل سنتی ایران به دلیل زیبایی بی‌نظیر و درخشندگی ویژه‌ای که دارد، یکی از پرطرفدارترین پارچه‌های تزئینی به شمار می‌رود.

مواد اولیه و روش تولید مخمل سنتی

در گذشته برای تولید مخمل سنتی، از ابریشم طبیعی استفاده می‌شد که به دلیل تلألؤ خاصی که به پارچه می‌بخشید، ارزش زیادی داشت. مخمل به وسیله‌ی تکنیک حلقه‌زنی تارها و اضافه کردن پودهای اضافی به وجود می‌آید. نقوش موجود بر روی مخمل سنتی، معمولاً از دوایری تو در تو تشکیل شده است که به وسیله‌ی میله‌ی چوبی و با فشار سر بازوی بافنده ایجاد می‌شوند.

مخمل گل برجسته: تفاوت‌ها و تکنیک‌ها

یکی دیگر از انواع مخمل‌های سنتی، مخمل گل برجسته است. این نوع مخمل با همان ابزار و تکنیک‌های قدیمی بافته می‌شود؛ اما تفاوت اصلی آن در نقوشی است که بر روی آن به وجود می‌آید. نقوش مخمل گل برجسته عمدتاً شامل طرح‌های اسلیمی، ختایی و به‌ندرت هندسی است. این طرح‌ها باعث می‌شوند که پارچه‌ی مخمل به شکلی متفاوت و خاص جلوه کند.

مراکز تولید مخمل در ایران

در گذشته، شهرهای کاشان و یزد به‌عنوان مراکز اصلی تولید مخمل در ایران شناخته می‌شدند. امروزه این هنر دستی در کارگاه‌های کوچک و تحت نظارت میراث فرهنگی کاشان توسط استادکاران ماهر مانند استاد یاعلی حفظ و احیا می‌شود. با وجود تلاش‌های این افراد، این هنر در معرض خطر منسوخ شدن است و نیاز به توجه بیشتری دارد.

مخمل زربفت: ترکیب نخ‌های زراندود در بافت مخمل

در دوران قدیم، نوعی از مخمل نیز با عنوان مخمل زربفت شناخته می‌شد. در تولید این نوع پارچه از نخ‌های گلابتون (نخ‌های زراندود) استفاده می‌شد. این نخ‌ها باعث ایجاد جلوه‌ای بسیار مجلل و فاخر در پارچه می‌شدند و اغلب در ساخت لباس‌های اشرافی به کار می‌رفتند.

ویژگی‌های پارچه مخمل

1. دوام بی‌نظیر

پارچه مخمل به دلیل نوع بافت و الیاف باکیفیتی که در آن به کار رفته، از دوام بسیار بالایی برخوردار است. اگر این پارچه در معرض سابیدگی مداوم قرار نگیرد، می‌تواند تا سال‌ها کیفیت خود را حفظ کند. این ویژگی باعث می‌شود مخمل همواره یکی از بهترین انتخاب‌ها برای پارچه‌های تزئینی باشد.

2. درخشندگی خیره‌کننده

یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد مخمل، درخشندگی جذاب آن است. پرزهای کوتاه مخمل باعث می‌شوند که با تغییر جهت نور، پارچه تغییر حالت داده و میزان درخشندگی آن متناسب با نور تغییر کند. این خاصیت باعث شده است که مخمل در طراحی داخلی و لباس‌های فاخر به‌وفور مورد استفاده قرار گیرد.

3. لطافت

پارچه مخمل با داشتن پرزهای کوتاه، به دست حسی لطیف و نرم منتقل می‌کند. الیاف ابریشمی که در تولید مخمل به کار می‌رود، نقش مهمی در این لطافت دارد. همچنین در بعضی از نمونه‌های جدیدتر از الیاف پلی‌استر برای افزایش نرمی و دوام استفاده می‌شود.

4. مقاومت در برابر آبرفت و اتو رفت

یکی دیگر از ویژگی‌های مخمل، عدم آبرفت و تغییر اندازه در اثر شستشو است. این پارچه حتی در صورت قرارگیری در معرض حرارت اتو نیز تغییر سایز نمی‌دهد؛ هرچند همواره توصیه می‌شود که در زمان شستشو و اتوکشی پارچه مخمل با دقت و احتیاط عمل کنید.

5. چروک‌پذیری کم

مخمل معمولاً چروک نمی‌شود، اما اگر چروک شود، با استفاده از اتو یا حتی بخار، به‌راحتی صاف می‌شود. این ویژگی به خصوص در لباس‌های رسمی و مجلسی که از مخمل ساخته می‌شوند، بسیار مهم است.

اهمیت و کاربرد مخمل در دنیای امروز

در دنیای امروز، با وجود تولید پارچه‌های مصنوعی و مدرن، مخمل سنتی همچنان جایگاه ویژه‌ای در طراحی لباس و دکوراسیون داخلی دارد. استفاده از مخمل در طراحی لباس‌های مجلسی، مبلمان و پرده‌ها به دلیل ظاهر فاخر و کیفیت بالای آن بسیار محبوب است.

نویسنده

مهدیس قدرتی

شما میتوانید این مطلب و مطالب مشابه را در پیج اینستاگرام ما مشاهده کنید.