پوشاک دوره ساسانیان: بررسی لباس‌های تاریخی و تزیینات باستانی

منتشر شده در تاریخ ۳ آذر، ۱۴۰۰

در دوره ساسانیان، که یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود، پوشاک انسان‌ها به ویژه لباس زنان و مردان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. در این دوره، اردشیر بنیان‌گذار این سلسله، دین زرتشت را به عنوان دین رسمی کشور اعلام کرد و با بازسازی آتشکده‌های ویران‌شده و ترجمه اوستا، سعی در احیای فرهنگ و آداب و رسوم کهن ایرانی داشت.

حجاب زنان در دوره ساسانیان نیز همچنان به عنوان یک اصل مهم در فرهنگ ایرانی مورد توجه قرار گرفت. طبق مستندات تاریخی، چادر که از دوره‌های پیشین در ایران رایج بوده، همچنان در دوره ساسانی به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت. زرتشت نیز در ترویج و تعمیق این حجاب، تأکید داشت که حجاب نباید فقط یک اصل بیرونی باشد، بلکه ریشه‌های درونی و معنوی آن نیز تقویت شود.

پوشاک زنان ساسانی

پوشاک زنان در دوره ساسانی به ویژه در میان اشراف، بسیار فاخر و تزیین‌شده بود. زنان اشراف ساسانی پیراهن‌های بلند ابریشمی می‌پوشیدند که اغلب دارای چین‌های زیادی بود و با نواری زیر سینه جمع می‌شد. بررسی نقوش سنگی و آثار باستانی این دوره، از جمله طرح‌های روی بشقاب‌ها و نقش برجسته‌های طاق بستان، نشان می‌دهد که زنان ساسانی لباس‌هایی با آستین‌های بلند و یا بدون آستین می‌پوشیدند. این پیراهن‌های بلند و پرچین به وسیله نوارهای تزیینی زینت داده می‌شدند.

علاوه بر پیراهن‌های ابریشمی، زنان این دوره لباس‌های دیگری مانند قبا نیز می‌پوشیدند. این قبا تا زانو بود و جلوی آن باز می‌ماند و با دکمه‌ای روی سینه بسته می‌شد. روی این قبا، لباسی به نام آرخالق قرار می‌گرفت که از پارچه‌های گران‌قیمت و دست‌دوز تهیه می‌شد. تزیینات لباس‌های زنان ساسانی غالباً شامل قلاب‌دوزی‌های زیبا بود که به لباس‌ها ظاهری فاخر و اشرافی می‌بخشید.

گیسوان زنان نیز به شکل خاصی تزیین می‌شد و معمولاً به صورت بافته در دسته‌های جداگانه قرار می‌گرفت. این بافت‌ها گاه با روبان‌های رنگی یا نوارهایی در پشت سر بسته می‌شدند و بخشی از استایل اشرافی زنان ساسانی بودند.

پوشاک مردان ساسانی

پوشاک مردان ساسانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و تفاوت‌هایی در مقایسه با دوره‌های قبلی داشت. لباس‌های مردان شامل پیراهن‌ها و شلوارهای گشاد بود که از دوره‌های پیشین مانند دوره اشکانیان و مادها به ارث رسیده بودند. اما در دوره ساسانی، این لباس‌ها تزیینی‌تر و پیچیده‌تر شدند. پارچه‌های استفاده‌شده برای پوشاک مردان اغلب دارای نقوش برجسته و رنگارنگ بودند و کلاه‌های تزیینی و مزین به جواهرات نیز به بخشی از پوشاک روزمره آن‌ها تبدیل شد.

بنا به گفته هرتسفیلد، یکی از پژوهشگران برجسته، اولی شاپور که به عنوان ساتراپ فارس در دوره هخامنشیان فعالیت می‌کرد، پیراهن و شلواری به تن داشت که شباهت بسیاری به لباس‌های مردان روستایی ایرانی داشت. این نشان می‌دهد که برخی از سبک‌های پوشاک مردان ساسانی، به ویژه در مناطق روستایی، تحت تأثیر سنت‌های کهن ایرانی قرار داشتند و با تغییرات زیادی مواجه نشده بودند.

تزیینات و نقش‌ها در پوشاک ساسانیان

یکی از ویژگی‌های برجسته در پوشاک دوره ساسانی، استفاده از تزیینات و نقش‌های متنوع و زیبا بر روی لباس‌ها بود. پارچه‌ها اغلب با استفاده از طرح‌های هندسی و نقوش حیوانی مانند نقش شیر، پرنده‌ها و دیگر موجودات اساطیری تزیین می‌شدند. این طرح‌ها نه تنها در لباس‌های اشرافی بلکه در پوشاک عمومی مردم نیز دیده می‌شد. استفاده از جواهرات در تزیین لباس‌ها، به ویژه در لباس‌های رسمی، از دیگر ویژگی‌های پوشاک این دوره بود که نشان‌دهنده ثروت و قدرت صاحب لباس بود.

در این دوره همچنین استفاده از کلاه‌های تزیینی با جواهرات مرصع و پارچه‌های گران‌قیمت بسیار رایج بود. این کلاه‌ها نمادی از مقام و منزلت افراد بودند و معمولاً با لباس‌های رسمی همراه می‌شدند.

نتیجه‌گیری

پوشاک در دوره ساسانیان نشان‌دهنده اهمیت فراوان فرهنگ و هنر در این دوره تاریخی است. از لباس‌های فاخر و تزیینی زنان اشراف گرفته تا پوشاک ساده‌تر مردان روستایی، هر کدام نقش مهمی در شکل‌دهی به هویت فرهنگی و اجتماعی این دوره ایفا می‌کردند. استفاده از پارچه‌های گران‌قیمت، نقوش پیچیده و تزیینات جواهرنشان، همه و همه بیانگر تمدن پیشرفته و غنی این دوره است. با مطالعه دقیق پوشاک ساسانیان، می‌توان به درک عمیق‌تری از تاریخ و هنر ایرانی دست یافت.

نویسنده

ساغر رفیعی

شما میتوانید این مطلب و مطالب مشابه را در پیج اینستاگرام ما مشاهده کنید.